Δυτική Φθιώτιδα : Δήμος Μακρακώμης με έδρα τη Σπερχειάδα

Η Δυτική Φθιώτιδα είναι ένας τόπος με πανάρχαια ιστορία, λαϊκές παραδόσεις και φυσική ομορφιά με κατάφυτα βουνά, ρεματιές και σημείο αναφοράς τον Σπερχειό ποταμό που στην αρχαιότητα λατρεύονταν σαν Θεός. Στη κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού και στις κατάφυτες πλαγιές του Τυμφρηστού, της ΄Ορθρυος, του επιβλητικού Γουλινά και της Οξυάς αναπτύχθηκαν σημαντικοί οικισμοί από τη νεολιθική εποχή μέχρι σήμερα. Ο Σπερχειός ποταμός είναι πηγή ζωής για την περιοχή. Από τους παραποτάμους του,  Βίστριζα και Ρουστιανίτη αρδεύεται η γεωργική γη και μεταφέρεται πόσιμο νερό στα γύρω χωριά.

Πολλοί πιστεύουν ότι εδώ ήταν το βασίλειο του Πηλέα και από εδώ ξεκίνησε ο Αχιλλέας με τους Μυρμιδόνες για την Τροία. Τα χρόνια της Επανάστασης του 21 τα απόκρημνα βουνά έγιναν τα λημέρια των κλεφτών και αρματωλών και την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης  δόθηκαν ηρωικές μάχες από τον Αρη Βελουχιώτη και τον ΕΛΑΣ ενάντια στους φασίστες κατακτητές.

Ο διευρυμένος Καλλικρατικός Δήμος σήμερα περιλαμβάνει τις κωμοπόλεις Σπερχειάδα έδρα του Δήμου με τη γειτονική Μακρακώμη οι οποίες  βρίσκονται σε  ένα διαρκή ανταγωνισμό για την πρωτοκαθεδρία,  τον Αγιο Γεώργιο Τυμφρηστού,  τον Τυμφρηστό στο δρόμο προς το Καρπενήσι και πολλά ορεινά και πεδινά κεφαλοχώρια: την Πάππα, την Τσούκα , το Τρίλοφο, το Καστρί, το Ροβολιάρι, το Δίκαστρο, το Μαυρίλλο, το Παλαιόκαστρο, τα Πουγκάκια, την Παλαιοβράχα, τη Μεγάλη και Μεσαία Κάψη, το Γαρδίκι, τη Φτέρη, τη Λευκάδα, τα Καμπιά, τα Κανάλια, το Κλωνί,τα Μάρμαρα, το Περίβλεπτο, την Πτελέα, τα Πιτσιωτά, το Νεοχώρι Τυμφρηστού, τη Βίτωλη, τον Αγιο Σώστη,, τα Μάρμαρα, τη Μάκρη,  τη Μεσσοποταμία, το Πλατύστομο με τις ιαματικές πηγές, τα Πουγκάκια, τον Αγιο Σώστη, το Νικολίτσι, το Πίτσι, την Ανατολή και τον Πλάτανο.

Στα ορεινά χωριά μέσα στα έλατα, τις βελανιδιές και τις καστανιές αλλά και τα χωριά του κάμπου δίπλα  στα πλατανοδάση του Σπερχειού ο επισκέπτης θα απολαύσει την ηρεμία της φύσης,  θα αισθανθεί τη ρουμελιώτικη φιλοξενία, θα γευθεί νόστιμα ψητά και κοντοσούβλια με ντόπιο κρασί ή τσίπουρο και θα γνωρίσει τα τοπικά ήθη και έθιμα. Μην παραλείψετε να πάτε σε κάποιο πανηγύρι στα πολλά εξωκλήσια που γιορτάζουν στην περιοχή.  Κάθε χωριό έχει και το δικό του πανηγύρι  όπου μετά τη λειτουργία ακολουθεί λαϊκό γλέντι με ψητά αρνιά και ορχήστρα όπου μπορείτε να χορέψετε τον Ρουμελιωτικο τσάμικο, συρτό και καλαματιανό . Η λαϊκή παράδοση και τα έθιμα κρατάνε ακόμα στη περιοχή παρά τις όποιες σύγχρονες αλλοιώσεις. Σε πολλές περιοχές  οργανώνονται  διάφορες γιορτές όπως η γιορτή κάστανου, πίτας, λουκάνικου και του τσίπουρου. Με λαμπρότητα γιορτάζεται το Πάσχα όπου σε κάθε αυλή ψήνουν το αρνί στη σούβλα και στήνουν χορό. Επίσης,  κάθε χρόνο στο ξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων στη Μερκάδα γίνεται το αντάμωμα των Σαρακατσαναίων .

Η Σπερχειάδα έδρα του καποδιστριακού δήμου  είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους Γουλινά δίπλα από το ποτάμι με την κοιλάδα του Σπερχειού να απλώνεται στα πόδια της. Χτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας από φυγάδες Σουλιώτες. Η πρώτη ονομασία ήταν Αγά από το όνομα του Τούρκου Αγά και το 1904 μετονομάστηκε σε Σπερχειάδα από το όνομα του ποταμού. Το Μάιο του 1942 από την καλύβα Στεφανή έξω από τη Σπερχειάδα ο Πρωτο-καπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης με λιγοστούς συντρόφους του ξεκίνησε το αντάρτικο κατά των κατακτητών.. Στην κατοχή στην περιοχή δόθηκαν πολλές μάχες μεταξύ του ΕΛΑΣ και των κατακτητών. Στις  18 Ιουνίου του 1944 οι Γερμανοί, έκαψαν όλη σχεδόν την κωμόπολη και σκότωσαν δεκάδες άμαχους. Αλλά και στον Εμφύλιο πόλεμο η Σπερχειάδα δοκιμάστηκε σκληρά και χρειάστηκε ψυχική δύναμη από τους κατοίκους να την ξαναχτίσουν από την αρχή. Εμπορικό και γεωργικό και κτηνοτροφικό κέντρο σήμερα η Σπερχειάδα κρατάει το παραδοσιακό της χρώμα και τις παραδόσεις. Γύρω από την πάνω και κάτω πλατεία της κωμόπολης υπάρχουν αρκετά καφενεία, ψητοπωλεία και καταστήματα. Κάθε Δευτέρα στη Σπερχειάδα γίνεται εμπορικό παζάρι με ντόπια προϊόντα από τα γύρω χωριά που κορυφώνεται με το μεγάλο παζάρι του Οκτωβρίου και του Ιουνίου. Ο επισκέπτης μπορεί να αποκομίσει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ιστορία και το λαϊκό πολιτισμό της περιοχής   στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αθανασίου και Μαιρης Ακρίδα. Λίγο έξω από τη Σπερχειάδα υπάρχει η  "καλύβα του Στεφανή" απ΄ όπου ξεκίνησε το αντάρτικο ο Αρης Βελουχιώτης με τα παλικάρια του και η  προτομή του Αρη με τον όρκο του ΕΛΑΣ. 

Η  Μακρακώμη είναι χτισμένη στις νότιες πλαγιές της ΄Ορθρυος δίπλα στον Σπερχειό ποταμό και την κοιλάδα του. Είναι το σταυροδρόμι συγκοινωνιών προς τη Λαμία, τη Σπερχειάδα, το Καρπενήσι και την Καρδίτσα. Φέρει το όνομα της αρχαίας πόλης των Aινιάνων “Mακρά Kώμη”. Οι Αινιάνες ήταν λαός που κατέβηκε στον ελλαδικό χώρο πριν την κάθοδο των Δωριέων. Αρχαιολογικά ευρήματα από την Ακρόπολη, τα τείχη και κατοικίες του αρχαίου οικισμού μαρτυρούν την μακρόχρονη ιστορία του τόπου. Βόρεια της Μακρακώμης στο λόφο "Καστρί" βρίσκονται λείψανα τείχους ακρόπολης ελληνιστικής περιόδου. Η Μακρά Κώμη θεωρείται η δεύτερη μετά την Υπάτη, σπουδαία πόλη των Αινιάνων. Καταστράφηκε από επιδρομή των Αιτωλών το 198 π.Χ. Η κωμόπολη παίρνει το όνομα "Βαρυμπόπη" από την εποχή που οι Σλαύοι κατέλαβαν την περιοχή του Σπερχειού. Την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης εδώ έγινε η περίφημη μάχη της Μακρακώμης όταν στις 6 Οκτωβρίου 1943 ένας λόχος ΕΛΑΣιτών του 36ου Συντάγματος της ΧΙΙΙ Μεραρχίας απόκρουσε αποτελεσματικά επίθεση 700 ανδρών των Ες-Ες και τους ανάγκασε να επιστρέψουν στη Λαμία. Τον Απρίλιο του 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Μακρακώμη και συγχρόνως κατέφθασαν και οι Ιταλοί. Η κωμόπολη κάτω από τη διπλή κατοχή, πέρασε μέρες τρόμου και δοκιμασιών. Οι περισσότεροι κάτοικοι βρήκαν καταφύγιο στα γύρω ορεινά χωριά. Σήμερα η Μακρακώμη είναι μια ζωντανή εμπορική και αγροτική κωμόπολη με καταστήματα και υπηρεσίες. Η ευρύχωρη πλατεία με τα πλατάνια , την βρύση, τα γύρω καφενεία και τις πελαργοφωλιές στα ψηλά είναι το κέντρο της τοπικής κοινωνίας. Γνωστό είναι το Καρναβάλι της Μακρακώμης με αποκορύφωμα την μεγάλη παρέλαση αρμάτων την Καθαρά Δευτέρα.

Ο Άγιος Γεώργιος Τυμφρηστού βρίσκεται στο δυτικό άκρο του νομού Φθιώτιδας στον οδικό άξονα Λαμίας - Καρπενησίου Πρόκειται για ένα γραφικό χωριό στις όχθες του Σπερχειού ανάμεσα σε καταπράσινα βουνά. Μεγάλη έκταση στην περιοχή καλύπτουν τα γύρω δάση με έλατα, πλατάνια, καστανιές και βελανιδιές.Στα καταστήματα του χωριού δίπλα στον επαρχιακό δρόμο μπορείτε να αγοράσετε ντόπια κτηνοτροφικά και γεωργικά προϊόντα καλής ποιότητας. Στην πλατεία του χωριού δεσπόζει το άγαλμα του Αχιλλέα πάνω στο άρμα του. Ένας τόπος με μακρόχρονη ιστορία όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα κάστρα, τα μοναστήρια, οι εκκλησίες , τα ήθη και έθιμα που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Μετά τον Αγιο Γεώργιο στρίβοντας δεξιά  από το" Χάνι του Πλατανιά" ανηφορίζουμε μέσα σε ένα εκπληκτικό δάσος προς τη Μεγάλη Κάψη φτάνουμε στο δασικό χωριό " Λιβαδάκι" στη Μεγάλη Κάψη και το Μαυρίλο με το μπαρουτόμυλο, όπου στην Τουρκοκρατία  χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες του Αγώνα
Ο Τυμφρηστός ανήκει στο Νομό Φθιώτιδος, αλλά αποτελεί την πύλη του επισκέπτη προς το  κοντινό Καρπενήσι και  το Χιονοδρομικό Κέντρο Καρπενησίου. Χτισμένη αμφιθεατρικά στις κατάφυτες πλαγιές του βουνού με υπέροχη θέα, παραδοσιακά κτίσματα και καταστήματα με ντόπια προϊόντα κατά μήκος του δρόμου. Ιδανικό μέρος  για εξορμήσεις και πεζοπορίες στα γύρω δάση κατάφυτα από έλατα, καστανιές και οξυές.

Αρχαιολογικοί χώροι

Στα παλιά χρόνια υπήρχε μια οδική αρτηρία η οποία ένωνε τη Θεσσαλία με την Αιτωλία και τη Δωρίδα, δια μέσω της κοιλάδας του Σπερχειού που έχει συνδεθεί με ιστορικά γεγονότα από την νεολιθική εποχή μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. Η διαδρομή διαγράφεται εμφανής τόσο από τη μορφολογία του εδάφους, όσο και από οχυρωματικά τείχη και κάστρα κατά μήκος της. Απομεινάρια αρχαίων οικισμών και οχυρώσεων που σχετίζονται με την ιστορία αυτής της περιοχής είναι:
-Η Καστρόραχη βόρεια της Φτερης με ερείπια αρχαίου τείχους που περικλείει τις δύο κορυφές του λόφου και διάφορα ευρήματα.
Τα Ελληνικά ένα αρχαίο φρούριο στα δυτικά της κοιλάδας του Σπερχειού όπου βρέθηκε και ένα  άγαλμα της Αφροδίτης που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας.
-Αρχαίος οικισμός στο ύψωμα "Κοτρώνι" κοντά στο χωριό Περιβόλι στις όχθες του Ίναχου (Βίστριζα), του οποίου ερείπια βρίσκονται μπροστά από τη βόρεια είσοδο του χωριού. Η πόλη εκτεινόταν από τους πρόποδες της περίβλεπτης ακρόπολης μέχρι το ποτάμι. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε στα ελληνιστικά χρόνια, τότε που η Αινίδα ήταν μέρος της Αιτωλικής Συμπολιτείας.
- Η Διασέριανη: Είναι τοποθεσία ανατολικά της Σπερχειάδας όπου βρέθηκαν πολλά όστρακα τα οποία χρονολογούνται από τη 2η π.Χ. χιλιετία έως και τη ρωμαϊκή εποχή.
- Το αρχαίο νεκροταφείο στα Μάρμαρα νότια από το χωριό με τάφους σε σχήμα κυβωτιόσχημου τύμβου και πολλά κτερίσματα
- Η Ακρόπολη στο λόφο Καστρί ελληνιστικής περιόδου1,5 χλμ βόρεια της Μακρακώμης. Στα ανατολικά στη «Χαράδρα του Νευρικού» υπάρχει Κάστρο πάνω στα βράχια. Στα νότια βρίσκουμε το Κάστρο της Λαΐνας.
- Κάστρα στις κορυφές "Τσούκα" και "Κουτσονίκα" στο χωριό Δίκαστρο της εποχής των Δολόπων και Αινιάνων καθώς και λείψανα αρχαίων οικισμών
- Τάφος-ηρώο στη δυτική κοιλάδα του Σπερχειού της ελληνιστικής εποχής . Πρόκειται για ένα  μεγάλο τάφο χτισμένος από καλοδουλεμένους και τετραγωνισμένους ογκόλιθους. Το σημαντικής αξίας αυτό κτίσμα χρησιμοποιούνταν πιθανότατα ως «ηρώο» για τη νεκρολατρεία. 

Ενδιαφέρουσες  διαδρομές: 

- Το ορειβατικό καταφύγιο στη Γραμμένη Οξυά μέσα σε  ένα πανέμορφο τοπίο μέσα στο νοτιότερο δάσος οξυάς στην Ευρώπη. Βρίσκεται 17 χιλ μετά το χωρίο Γαρδίκι Ομιλαίων στη θέση "Καρβουνόλακκα' του όρους Οξυά. Χρειάζεται πεζοπορία γύρω στις τρεις ώρες (χωρίς χιόνι) στο δασικό δρόμο αλλά αξίζει τον κόπο.Μπορείτε να κανονίσετε διανυκτέρευση στο καταφύγιο  δίπλα στο αναμμένο τζάκι.
- Το Παλαιοχώρι λίγο μετά το Γαρδίκι μια διαδρομή ανάμεσα στα έλατα και τις καστανιές όπου μπορούμε να επισκεφτούμε το Βυζαντινό μοναστήρι του Προφήτη Ηλία
- Η τοποθεσία "Ζαχαράκη" στα σύνορα Ευρυτανίας-Φθιώτιδας σε ένα γραφικό πλάτωμα μέσα στο δάσος με κρύο νερό, παιδότοπο, υπαίθρια ταβέρνα και το ναό των Αγίων Αποστόλων.
- Η τοποθεσία " Λελούδα" και το Δασικό χωριό " Λιβαδάκι" μέσα στα έλατα και τις καστανιές στη Μεγάλη Κάψη με αυτοκίνητο και πεζοπορία στο "Μονοπάτι του Αχιλλέα"
-  Το Μαυρίλο με τον Ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου με τις τοιχογραφίες και τον μπαρουτόμυλο
- Το Δίκαστρο όπου μπορείτε να επισκεφτείτε το λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται στο πετρόχτιστο παλαιό δημοτικό σχολείο
- Το Καρπενήσι και το Χιονοδρομικό Κέντρο στο Βελούχι σε κοντινή απόσταση μετά τη Ράχη Τυμφρηστού
-Περίπατος προς τον Προφήτη Ηλία, την Ακρόπολη της Μακρακώμης απ΄όπου θα απολαύσουμε μια μαγευτική θέα
- Η δυτική πλευρά του αρχαίου Ίναχου από το Δίλοφο ως το Περιβόλι, περνώντας από χωριό Μάρμαρα όπου θα επισκεφτείτε το λαογραφικό Μουσείο του χωριού. Κοντά στο χωριό Περιβόλι ο Ιναχος ( Βίστριζα) προσφέρεται για καγιάκ.
- Η Ανω Φτέρη μέσα στο πανέμορφο δάσος με  θέα που φτάνει το Μαλιακό κόλπο με το γραφικό ταβερνάκι στον περίβολο της παλιάς εκκλησίας
- Τα ιαματικά λουτρά Πλατυστόμου στα πεδινά μέσα σε ένα καταπράσινο άλσος όπου λειτουργεί πολυτελής ξενοδοχειακή μονάδα με spa.
- Πεζοπορία στις όχθες του Σπερχειού ανάμεσα στα σκιερά πλατάνια και το χωριό Μεσοποταμία, στο σημείο που ενώνεται ο Σπερχειός ποταμός με το Βίστριζα- 
- Οσα περισσότερα κεφαλοχώρια μπορείτε για χαλάρωση, κουβέντα με τους ντόπιους στην πλατεία του χωριού, νόστιμους μεζέδες με τσίπουρο και κοντινούς περιπάτους.