Δευτέρα 7 Απριλίου 2008


‘Atalanti Hills and …Golf’
Μια τεράστια και…ΕΠΙΔΟΤΟΥΜΕΝΗ τουριστική μονάδα με γήπεδα γκόλφ κατασκευάζεται στη Λοκρίδα. Όταν παρόμοιες προσπάθειες σε άλλες περιοχές της Ελλάδας συνάντησαν την αντίσταση των πολιτών και της ΤΑ , στη Φθιώτιδα τα έργα προχωρούν με τις ευλογίες του Νομ. Συμβουλίου και της Τ.Α. Ο εκλεγμένος Νομάρχης και ο διορισμένος Περιφερειάρχης κάνουν ότι περνάει από το χέρι τους για να παρακάμψουν τα προβλήματα (αποχαρακτηρισμοί δασικών εκτάσεων, οικοδομικές υπερβάσεις, κίνδυνος ερημοποίησης σε μια περιοχή που αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα λειψυδρίας) για να εξυπηρετήσουν τον επενδυτή και το κυβερνητικό φίλο τους Υφυπουργό των Εξωτερικών και Πρόεδρο της Ομοσπονδίας Γκόλφ κ. Δούκα, αδιαφορώντας αν οι κάτοικοι της περιοχής ‘θα πουν το νερό..νεράκι’. Λίγες φωνές διαμαρτυρίας που ακουστήκαν θεωρήθηκαν περιθωριακές ή έστω υπερβολικές. Πρόσφατο δημοσίευμα της τοπικής εφημερίδας ΣΕΝΤΡΑ ανάδειξε το θέμα αλλά απάντηση καμιά.
Επειδή πιστεύουμε ότι τα γήπεδα γκόλφ πατάνε πάνω στην άγνοια και της τοπικής κοινωνίας και την υποτίμηση του κινδύνου, αναδημοσιεύουμε προς γενικότερο προβληματισμό τα συμπεράσματα από σχετική ημερίδα που οργάνωσε στο Ρέθυμνο το Παγκρήτιο Δίκτυο Οικολογικών οργανώσεων.
«Γήπεδα γκολφ: Ποια τουριστική ανάπτυξη θέλουμε στην Κρήτη;»
Η προώθηση των γηπέδων γκολφ, ως λύση στην τουριστική ανάπτυξη της χώρας και η παρουσίασή τους ως απολύτως απαραίτητη τουριστική υποδομή, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Οι προθέσεις της κυβέρνησης για διευκολύνσεις και για απλοποίηση της διαδικασίας για τους επενδυτές, οδηγούν ήδη στον μαζικό αποχαρακτηρισμό δασικών, γεωργικών και αρχαιολογικών περιοχών, καθώς και στην θεσμική παράκαμψη των αρμόδιων υπηρεσιών.
Η εγκατάσταση όμως γηπέδων γκολφ δεν είναι αθώα: οι επιπτώσεις τους στους υδατικούς και εδαφικούς πόρους, στο περιβάλλον, στον κοινωνικό ιστό και την οικονομία του νησιού είναι πολύ σοβαρές για να τις αγνοήσουμε στην προοπτική της βιώσιμης και ισόρροπης τουριστικής και κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης. Πολύ περισσότερο σε ένα νησί όπως η Κρήτη, όπου οι φυσικοί πόροι βρίσκονται σε μια ευαίσθητη και απειλούμενη ισορροπία και όπου η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και τα περιβαλλοντικά προβλήματα έχουν συμβάλει αισθητά στην χρόνια κρίση της τουριστικής οικονομίας.
Η Ημερίδα
Το Παγκρήτιο Δίκτυο Οικολογικών Οργανώσεων θεώρησε, λοιπόν, απαραίτητο να διοργανώσει μια επιστημονική ημερίδα για να παρουσιαστεί στο κοινό το φάσμα των επιπτώσεων των γηπέδων γκολφ στους φυσικούς και τους ανθρωπογενείς πόρους. Στις 21 Μαΐου 2005, στο Πάνορμο Ρεθύμνου, εκατοντάδες πολίτες, παρουσία εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης και φορέων (επιστημονικών, συλλογικών, διοικητικών, μη κυβερνητικών) παρακολούθησαν τις εργασίες της ημερίδας με τίτλο «Γήπεδα γκολφ: Ποια τουριστική ανάπτυξη θέλουμε στην Κρήτη» και με περιεχόμενο τις επιπτώσεις από την ενδεχόμενη κατασκευή των γηπέδων γκολφ (πάνω από 10 στον αριθμό) που σχεδιάζονται στην Κρήτη.
Εισηγητές ήταν μέλη ΔΕΠ με ακαδημαϊκό και ερευνητικό έργο (Δρ. Ε. Μπριασούλη, Καθηγήτρια Παν. Αιγαίου, Δρ. Θεανώ Τερκενλή, Επίκουρη Καθηγήτρια Παν. Αιγαίου, Dr. Oliver Rackham, Βοτανολόγος – Ιστορικός Οικολόγος University of Cambridge, Δρ. Νίκος Δαναλάτος, Αναπλ. Καθηγητής Οικολογίας Τοπίου Παν. Αιγαίου) και άνθρωποι από τον χώρο της Πολιτικής Οικολογίας (Γιάννης Σχίζας, συγγραφέας και εκδότης του περιοδικού «Οικοτοπία»). Πολλές ήταν οι παρεμβάσεις που έγιναν από επιστημονικούς φορείς, από Επιμελητήρια και από απλούς πολίτες καθώς και από μέλη οικολογικών και πολιτιστικών οργανώσεων.
Στην ημερίδα αναφέρθηκαν περιληπτικά τα ακόλουθα:
Υδατικοί πόροι:
Πρώτη εμφανής επίπτωση της λειτουργίας γηπέδων γκολφ είναι η σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού που είναι διαθέσιμη για άλλες χρήσεις (γεωργική, ανθρώπινη, βιομηχανική). Η δημιουργία και συντήρηση υδροβόρων χλοοταπήτων, υπό Μεσογειακές συνθήκες, συντελεί στην εξάντληση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων και επιταχύνει τη διαδικασία υφαλμύρισης των υδροφορέων (πτώση της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα και είσοδος θαλασσινού νερού). Η κακή κατάσταση των υδατικών πόρων συνδέεται με το φαινόμενο της ερημοποίησης. Ερωτηματικά εγείρει, επίσης, η προθυμία επιδότησης – αδειοδότησης εργοστασίων αφαλάτωσης για την κάλυψη των αναγκών ύδρευσης των γηπέδων γκολφ και όχι για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού (εισήγηση Ε. Μπριασούλη και Ν. Δαναλάτου).
Γεωλογικό υπόστρωμα:
Η γεωλογία της Κρήτης χαρακτηρίζεται από την πολύ συχνή παρουσία ασβεστολιθικού γεωλογικού υποστρώματος, το οποίο είναι υδατοπερατό και χαρακτηρίζεται από συχνά ρήγματα, που επιτρέπουν την άμεση και εύκολη κατείσδυση των αγροχημικών στους υπόγειους υδροφορείς (εισήγηση Ν.Δαναλάτου και Ε. Μπριασούλη).
Εδαφικοί πόροι:
Η καταστροφή ή η υποβάθμιση της φυσικής εδαφοκάλυψης και των διαδοχικών ορόφων της (φρύγανα, θάμνοι, μακία βλάστηση, δάση) επιταχύνει τη διαβρωτική επίδραση φυσικών φαινομένων (κατακρημνίσεις, αιολική διάβρωση, κ.ά.) και μειώνει την απορροφητικότητα του εδάφους σε νερό, και συνεπώς την τροφοδοσία των υπόγειων υδροφορέων. Οι χωματοληψίες από επικλινείς θέσεις για τη μαζική λήψη χώματος και τη μεταφορά του σε γήπεδα γκολφ, όπου θα χρησιμοποιηθεί ως υλικό επίστρωσης, είναι στην πράξη εξίσου καταστροφικές με την υπερεκμετάλλευση των υδατικών πόρων. Ο πόρος που χάνεται δεν θα αντικατασταθεί ποτέ (εισήγηση Ν. Δαναλάτου και Ε. Μπριασούλη)
Ερημοποίηση και γήπεδα γκολφ:
Η κατασκευή γηπέδων γκολφ συνδυάζει όλα τα χαρακτηριστικά (εξάντληση υπόγειων υδάτων, καταστροφή φυσικής εδαφοκάλυψης και φυσικής βλάστησης, εκτεταμένες χωματοληψίες, απουσία επιστημονικών εδαφολογικών και υδρογεωλογικών μελετών) που συγκαταλέγονται στους παράγοντες της ερημοποίησης, δηλ. της προοδευτικής υποβάθμισης της δυνατότητας του αβιοτικού περιβαλλοντικού πλαισίου (νερό, έδαφος, ατμόσφαιρα, κλίμα, κ.ά.) να συντηρεί διάφορες μορφές ζωής. Δυστυχώς, ιδιαίτερα για το έδαφος δεν υπάρχει φυσική αντικατάσταση με τα μέτρα του ανθρώπινου χρόνου, αφού η διαδικασία της εδαφογ
ένεσης κινείται σε ρυθμούς γεωλογικού χρόνου (εισήγηση Ν. Δαναλάτου).
Βιοποικιλότητα:
Τα χωροθετούμενα μέσα σε οικοτόπους μερικής ή απόλυτης προστασίας γήπεδα γκολφ είναι δυνατό να καταστρέφουν τα ενδιαιτήματα αρκετών απειλούμενων ειδών πανίδας με περιορισμένες επικράτειες, καθώς επίσης και ενδημικών ή στενοενδημικών ειδών χλωρίδας. Τα είδη που υποτίθεται ότι συχνάζουν σε γήπεδα γκολφ (λαγοί, κοτσύφια, πέρδικες, κ.ά.) είναι είδη σε αφθονία, ιδιαίτερα κοινά και δεν αντιμετωπίζουν κίνδυνο εξαφάνισης. Γενικά, τα γήπεδα γκολφ τροποποιούν τη βιοποικιλότητα μιας περιοχής, ενώ η αύξηση των πληθυσμών (αν θεωρήσουμε ότι τέλος πάντων συμβαίνει) και η επικράτηση συγκεκριμένων κοινών ειδών είναι πολλές φορές δείγμα υποβάθμισης και μεταβολής προς το χειρότερο (εισήγηση O.Rackham και Ε. Μπριασούλη).
Γενετικά τροποποιημένο γρασίδι:
Το τελευταίο αποτελεί την τελευταία λέξη της βιοτεχνολογίας όσον αφορά στα γήπεδα γκολφ και χρησιμοποιείται γιατί είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό σε διάφορους τύπους αγροχημικών, τα οποία ούτως ή άλλως θα χρησιμοποιηθούν για την εξόντωση των υπόλοιπων «επιβλαβών» ειδών. Ο κίνδυνος επιμόλυνσης των μη γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών από το γενετικά τροποποιημένο γρασίδι είναι τεράστιος, μια και λόγω των φυσικών ιδιοτήτων της γύρης του (μάζα, όγκος, πυκνότητα), η τελευταία εξαπλώνεται σε τεράστιες αποστάσεις που ξεπερνούν τα 20 χιλιόμετρα. Στην πράξη, η χρησιμοποίηση του γενετικά τροποποιημένου γρασιδιού δε μειώνει ούτε τη χρήση αγροχημικών ούτε και την ποσότητα των υδάτων που απαιτούνται για τη συντήρηση του, ενώ δεν θεωρείται πιο φιλική περιβαλλοντικά.
Απειλούμενοι τύποι οικοτόπων:
Οι οικότοποι αυτοί βρίσκονται είτε στη θέση όπου πραγματοποιείται η επένδυση ή σε μέρη που επηρεάζονται από αυτή λόγω λήψης ή απόρριψης υλικών ή άλλου τύπου ρύπανσης και διαταραχής (αύξηση θερμοκρασίας, πτώση υδροφόρων οριζόντων, ευτροφισμός) ή λόγω κατασκευής βοηθητικών έργων (μαρίνες, ξενοδοχεία) ή έργων πρόσβασης (δρόμοι). Ενδεικτικοί τύποι οικοτόπων: αμμοθίνες, μόνιμοι ή εποχιακοί υγρότοποι εξαιρετικά σπάνιοι στην Κρήτη, φρυγανικά οικοσυστήματα που, όπως τόνισε ο Dr. Rackham έχουν το μεγαλύτερο δείκτη βιοποικιλότητας στην Κρήτη και αποτελούν πανάρχαιο τύπο οικοτόπου πολύ σημαντικό για την τοπιακή ιδιαιτερότητα του νησιού, δάση τραχείας πεύκης, αραιοί πρινώνες, δάση βελανιδιάς, δάση αγριελιάς - χαρουπιάς, θαλάσσια οικοσυστήματα, ρέματα μόνιμης ή περιοδικής ροής, κ.ά.
Ατμοσφαιρική ρύπανση:
Η συντήρηση του γκαζόν απαιτεί τη χρησιμοποίηση μεγάλων ποσοτήτων αγροχημικών τα οποία εκτός από το έδαφος και τα υπόγεια ύδατα διασπείρονται και στην ατμόσφαιρα. Εργαζόμενοι στα γήπεδα γκολφ αλλά και απλοί παίκτες του γκολφ εμφανίζουν πολύ συχνά παθήσεις που είναι συνδεδεμένες με την έκθεση σε μεγάλες δόσεις αγροχημικών. Η κατάσταση επιβαρύνεται από τις μεγάλες θερμοκρασίες και τη συνακόλουθη εξάτμιση στη μεσογειακή ζώνη η οποία αλλάζει τις χημικές και φυσικές ιδιότητες των αγροχημικών και τα κάνει πιο επικίνδυνα (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Υγρά απόβλητα:
Τα υγρά απόβλητα που προέρχονται από τα στραγγίσματα του γηπέδου γκολφ και από το καθημερινό πλύσιμο των μηχανημάτων και των εργαλείων περιέχουν επικίνδυνες χημικές ενώσεις για τη δημόσια υγεία. Η απόρριψή τους σε επιφανειακά ή υπόγεια νερά συντελεί στη μεταβολή της ποιότητάς τους. Το πρόβλημα εξακολουθεί να υπάρχει και όταν εφαρμόζεται η λύση της στεγανοποίησης - απομόνωσης του χλοοτάπητα από το ακατάλληλο ασβεστολιθικό γεωλογικό υπόστρωμα μέσω της χρησιμοποίησης στεγανωτικών υλικών (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Επεμβατικότητα στο περιβάλλον:
Τα γήπεδα γκολφ θεωρούνται επεμβάσεις με μη αναστρέψιμο χαρακτήρα. Η επαναφορά των οικοτόπων με το πέρας της επένδυσης στη φυσική τους κατάσταση είναι σχεδόν αδύνατη, και απαιτεί πολύ χρόνο και κυρίως χρήμα. Αναφερόμαστε τόσο στους οικότοπους που φιλοξένησαν γήπεδα γκολφ όσο και σε εκείνους που δέχτηκαν επεμβάσεις (χωματοληψίες, υδροληψίες, διάθεση υγρών αποβλήτων) ώστε να εξυπηρετήσουν τις επενδύσεις γκολφ και τη δημιουργία γηπέδων. Οι περιοχές αυτές δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν ούτε για την παραγωγή τροφής από τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Τα τοξικά απόβλητα που παραμένουν στο έδαφος και στα νερά - κάδμιο, αρσενικό, υδράργυρος - δεν απομακρύνονται ούτε με τριτοβάθμιους καθαρισμούς νερού (εισήγηση Ε. Μπριασούλη και Ν. Δαναλάτου).
Δημόσια υγεία:
Σε εργαζόμενους και παίκτες σε γήπεδα γκολφ έχουν σημειωθεί κρούσματα ισχυρών αλλεργικών αντιδράσεων στα χρησιμοποιούμενα αγροχημικά, ενώ παρατηρούνται και χρόνιες επιβαρύνσεις παρόμοιες με εκείνες εργαζομένων σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες, κρούσματα καρκίνου του μαστού σε γυναίκες γκόλφερ, καρκίνους του αναπνευστικού, κ.ά. (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Ο πολιτισμός και το τοπιακό κέλυφός του:
H τουριστική βιομηχανία του γκολφ έχει τα στοιχεία μιας παγκοσμιοποιημένης, αντικειμενοποιημένης και τελικά αδιαφοροποίητης και μη προσαρμόσιμης στο τοπικό πλαίσιο δομής, η οποία όντας σε σχέση ισχύος αναφορικά με τα τοπικά δίκτυα οικονομίας, γνώσης και τρόπου ζωής επιδρά καταλυτικά στο ανθρωπογεωγραφικό πλαίσιο που εφαρμόζεται. Με βάση τούτη την αφετηριακή διαπίστωση, η δομή αυτή εξεταζόμενη από την επιστήμη της πολιτισμικής γεωγραφίας στη σχέση της με τον εκάστοτε χώρο και τα εκάστοτε τοπία όπου διατρανώνει μη αντιστρεπτά την παρουσία της, φαίνεται να συντελεί: α) στην κατάργηση αντιπροσωπευτικών, γνήσιων στοιχείων του τοπίου, β) στην μεταγραφή τοπιακών στοιχείων και γεωγραφικών σχέσεων που προέρχονται από άλλα συστήματα αναφοράς, γ) στη διάρρηξη της εγγραψιμότητας φύσης – πολιτισμού και ανθρώπου – περιβάλλοντος, δ) στην εμπορευματοποίηση του τοπίου σε οπτικό επίπεδο ώστε να εξυπηρετηθούν οι ομογενοποιημένες ανάγκες του καταναλωτή του τουριστικού προϊόντος, ε) στην απάλειψη της συνολικής ταυτότητας και της γεωγραφικής ιδιαιτερότητας και μοναδικότητας του τοπίου, στ) στην καταστροφή των μνημείων ή την άμβλυνση της επίδρασης εκείνων των ιστορικά παρόντων ανθρωπογενών επεμβάσεων στο τοπίο, οι οποίες αντανακλούν την ανθρωπογεωγραφία του κάθε τόπου, δηλαδή την εθνολογική ιδιαιτερότητα του κάθε πολιτισμού ως συστήματος επίδρασης των αξιών, των κωδίκων συμπεριφοράς, των πεποιθήσεων, της παραγωγής λόγου και τέχνης και της κοινωνικής οργάνωσης πάνω στο τοπίο, ζ) πιο πρακτικά στην απώλεια της αίσθησης, του αισθητικού κάλλους και της ιερότητας του τοπίου και την αντικατάσταση με ένα αναλώσιμο, σκηνοθετημένο, εικονικό μόρφωμα που είναι κίβδηλο και αποστασιοποιημένο από τις προτιμήσεις των ντόπιων και την κουλτούρα τους (εισήγηση Θ. Τερκενλή και αναφορές Γ. Σχίζα).
Αρχαιολογικές ζώνες και συγκροτήματα γηπέδων γκολφ:
Η περίπτωση της επένδυσης στο Τοπλού, όπου μια γιγαντιαία επένδυση προωθείται μέσα σε μια αρχαιολογική περιοχή τεράστιας πολιτισμικής, οικολογικής και τοπιακής αξίας, ήταν αφορμή για τη διατύπωση σκέψεων γύρω από τη χωροτακτική ενότητα των αρχαιολογικών περιοχών και την ανάγκη υπεράσπισής της στην πρωτογενή, παραδομένη ως τα σήμερα, και αμιγή μορφή (εισήγηση Θ. Τερκενλή και Ε. Μπριασούλη).
Αλλαγή χρήσεων γης:
Η αλλαγή χρήσης γης στην ημιξηρική ζώνη της Ελλάδας στην οποία ανήκει και η Κρήτη πρέπει να βασίζεται σε υδρολογικές και εδαφολογικές μελέτες των συγκεκριμένων περιοχών, σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά της Ερημοποίησης που, παρότι θεσμοθετημένο ως νόμος του Ελληνικού κράτους, παραμένει ανεφάρμοστο. Οι μελέτες αυτές απουσιάζουν εν γένει από την Ελλάδα, η οποία δεν διαθέτει εδαφολογικό χάρτη στο σύνολο της επικράτειας, ενώ επιμέρους υδρολογικές μελέτες σε επίπεδο λεκανών απορροής έχουν εκπονηθεί για ελάχιστες περιοχές (εισήγηση Ν. Δαναλάτου).
Προηγμένες τεχνολογικές λύσεις για συντήρηση γηπέδων γκολφ:
Λύσεις όπως η ανακύκλωση λυμάτων βιολογικού καθαρισμού, η αφαλάτωση κ.ά. είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρες, ακριβές και έχουν τεράστιο κόστος συντήρησης. Η χρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων του βιολογικού καθαρισμού για άρδευση γηπέδων γκολφ σε καμιά περίπτωση δεν καλύπτει το σύνολο των αναγκών σε νερό. Η ενέργεια, δε, που απαιτείται για να παράγουν οι σταθμοί αφαλάτωσης καλής ποιότητας νερό που χρειάζεται το γκολφ είναι μεγάλη στο κόστος. Η ενέργεια αυτή υποκλέπτεται από το κοινωνικό σύνολο το οποίο θα υποστεί και τα επιπλέον αέρια του θερμοκηπίου (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Τεχνολογικός εξοπλισμός για γήπεδα γκολφ:
Παράγεται στο εξωτερικό από όπου και αναγκαστικά θα εισαχθεί (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Απόθεμα τουρισμού: (Τουριστικοί πόροι)
Ανεξάρτητα από τους τύπους των επενδύσεων που θα πραγματοποιηθούν στον τουριστικό τομέα, το απόθεμα τουρισμού δεν είναι η ίδια η επένδυση, αλλά τα φυσικά και πολιτισμικά τοπία νοούμενα αντίστοιχα ως κελύφη της φύσης και του πολιτισμού. Η υποβάθμιση ή και καταστροφή αυτού του αποθέματος από ενδεχόμενα γήπεδα γκολφ ή άλλες γιγαντιαίες επενδύσεις στην Κρήτη θα πυροδοτήσει στο άμεσο μέλλον νέες διαδοχικές κρίσεις στο χώρο της τουριστικής οικονομίας, οι οποίες δεν μπορούν να αποφευχθούν ή να κρυφτούν «κάτω από το χαλί» και οι οποίες θα επηρεάσουν όλες τις μορφές τουρισμού, ανεξάρτητα από την προέλευση ή την αιτία τους (εισήγηση Θ. Τερκενλή και Ε. Μπριασούλη).
Ενσταβλισμένος τουρισμός και διάχυση της ανάπτυξης από γήπεδα γκολφ:
Η τουριστική βιομηχανία του γκολφ προσπαθώντας μέσα από το σχήμα της «ολοκληρωμένης» τουριστικής ανάπτυξης να προσφέρει όλα τα στοιχεία μιας επιτυχημένης περιόδου διακοπών καταφεύγει στην αποστασιοποίηση από τις τοπικές κοινωνίες, στη δημιουργία κλειστών τουριστικών θυλάκων που απομυζούν όλα τα προγραμματισμένα έξοδα του τουρίστα, στην ικανοποίηση όλων των αναγκών στον ίδιο χώρο συγκέντρωσης αντί της διάχυσης των τουριστικών υποδομών στο χώρο, στην απομόνωση αντί για τη διασύνδεση με άλλες οικονομικές δραστηριότητες, κ.ά. Τυπικό παράδειγμα αυτής της κατηγορίας είναι η Πύλος και το Τοπλού (εισήγηση Γ. Σχίζα και αναφορές Ε. Μπριασούλη).
Εναλλακτικές μορφές τουρισμού:
Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού τοποθετούν τη μορφωτική εμπειρία και την οικείωση στη θέση της επιδερμικής επαφής με το «ξένο» στοιχείο, λαμβάνουν υπόψη τη «φέρουσα ικανότητα» του επισκέπτη εξατομικεύοντας τις ταξιδιωτικές προτάσεις, αρνούνται τη δημιουργία μηχανισμών περιφρούρησης του τουρίστα μέσω της διαμόρφωσης γυάλινων πύργων, επιχειρούν την επαναπροσέγγιση και ζεύξη της τουριστικής εμπειρίας με άλλες, παραγωγικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες, φέρνουν τον τουρισμό κοντά στον εθελοντισμό, και προβάλλουν – συντηρούν τη μοναδικότητα της κάθε περιοχής και την ιδιαιτερότητα του τουριστικού της προϊόντος που την κάνει μοναδική (εισήγηση Γ. Σχίζα). Από οικονομική πλευρά, οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού κατατάσσονται στην κατηγορία των μορφών τουρισμού χωρίς μεγάλους ανταγωνιστές, με μικρότερο ρίσκο και πιο μακροχρόνιες εγγυημένες αποδόσεις. (εισήγηση Ε. Μπριασούλη). Από αυτή την άποψη ο τουρισμός των γηπέδων γκολφ δεν είναι σε καμία περίπτωση εναλλακτική μορφή τουρισμού.
Αγροτική οικονομία:
Τα γήπεδα γκολφ μοιράζονται κοινούς πόρους (έδαφος, νερό, γη) με τον πρωτογενή τομέα (γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις). Οι πόροι αυτοί θα αφαιρεθούν από δραστηριότητες με απόλυτα σημαντικά χαρακτήρα, όπως είναι η παραγωγή τροφής και δεν είναι απίθανο να οδηγηθούμε σε τοπικό πλαίσιο τουλάχιστον και για ορισμένες περιοχές της Κρήτης σε μεγαλύτερη εξάρτηση από εξωτερικές πηγές παραγωγής και διάθεσης τροφής (εισήγηση Ν. Δαναλάτου και Ε. Μπριασούλη).
Ενδογενής ανάπτυξη:
Η ενδογενής ανάπτυξη είναι συνδεδεμένη: α) με τη συμμετοχή όλων των στρωμάτων του πληθυσμού σε παραγωγικές δραστηριότητες που δεν περιορίζονται στον τριτογενή τομέα, β) με την δημιουργία τοπικών οικονομικών συστημάτων με μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας και αυτάρκειας, γ) με την επανεπένδυση του εισοδήματος από τις παραγωγικές δραστηριότητες ή την τριτογενή οικονομία στον χώρο όπου αυτό παράγεται και όχι τη μεταφορά του στο εξωτερικό ακολουθώντας πρακτικές που θυμίζουν αποικιακή οικονομία. Η ανάπτυξη γενικά δεν πρέπει να ταυτίζεται μονοδιάστατα ούτε με την οικονομική αύξηση και τα οικονομικά μεγέθη ούτε με τον πρόσκαιρο και εφήμερο πλουτισμό (όπου και πάλι θέτουμε το ερώτημα: ποιος πλουτίζει). Να σημειώσουμε ότι δεν έχουν μελετηθεί με σοβαρό τρόπο οι υποτιθέμενες θετικές οικονομικές συνέπειες του γκολφ στην τοπική ή εγχώρια οικονομία, και για την ώρα ελλείψει μελετών δεν αποτελούν παρά εικασίες. Τελευταία, στο διεθνή διάλογο που αναπτύσσεται, η περίπτωση της Πορτογαλίας προσφέρεται ως αντιπαράδειγμα για την υποτιθέμενη ανάπτυξη αυτού του τύπου: Τα πολλά γήπεδα γκολφ δεν μπόρεσαν να εγγυηθούν ούτε την οικονομική σταθερότητα αλλά ούτε και το κοινωνικό εισόδημα και η Πορτογαλία περνάει βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Προσφορά εργασίας σε γήπεδα γκολφ:
Οι προσφερόμενες θέσεις εργασίας στα γήπεδα γκολφ, αν εξαιρέσουμε το ειδικευμένο τεχνικό προσωπικό, έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: χαμηλή εξειδίκευση, εποχιακότητα, ανθυγιεινή εργασία, μεγάλη μισθολογική ανισότητα μεταξύ υψηλόμισθων και χαμηλόμισθων, μεταφερόμενη εργασία σε αρκετές περιπτώσεις, κ.ά.. Τα διευθυντικά και τεχνολογικής κατάρτισης στελέχη που έχουν παραχθεί στο εξωτερικό αντιμετωπίζουν ήδη το φάσμα της ανεργίας, καθώς στις χώρες τις Δυτικής Ευρώπης οι περιβαλλοντικοί όροι για τα γήπεδα γκολφ γίνονται όλο και πιο αυστηροί, και προσβλέπουν στην πανευρωπαϊκή αναγνώριση των δεξιοτήτων τους, ώστε να απορροφηθούν ως ειδικοί από την αγορά εργασίας στα γήπεδα γκολφ της Μεσογείου και της Ελλάδας (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Επενδυτικό περιβάλλον για γήπεδα γκολφ:
Τα γήπεδα γκολφ είναι επενδύσεις μεγάλου κόστους σε τεχνολογικές και κατασκευαστικές υποδομές, οι οποίες στηρίζονται αναγκαστικά σε κάποιους φτηνούς ή δωρεάν παραγωγικούς συντελεστές: παραχωρούμενη δημόσια γη που προέρχεται κυρίως από αποχαρακτηρισμούς εκτάσεων, παραχώρηση / παράνομη χρήση του νερού, ασθενής περιβαλλοντική εποπτεία, ανύπαρκτοι χωροταξικοί περιορισμοί, παράλυση διοικητικού και θεσμικού πλαισίου Δασικής και Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, κ.ά. Επίσης, πάρα πολύ σημαντική πηγή εσόδων είναι η άμεση επιδότηση είτε από το κράτος είτε από Ευρωπαϊκά Προγράμματα. Το 4ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης θα επιδοτήσει κατά κόρον τέτοιες επενδύσεις. Αυτονόητο επίσης είναι ότι η ανειδίκευτη εργασία σε γήπεδα γκολφ πληρώνεται φτηνά. Τελικά με τα γήπεδα γκολφ ισχύει ότι ο ρυπαίνων δεν πληρώνει αλλά αντίθετα επιδοτείται (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Βιωσιμότητα της επένδυσης:
Η επένδυση στον τουρισμό τύπου γκολφ ενέχει μεγάλο επιχειρηματικό ρίσκο. Η απόσβεση των εξόδων και η πολυπόθητη κερδοφορία εξαρτώνται: α) από την αύξηση της τουριστικής ζήτησης για τουρισμό γκολφ (τώρα που μιλάμε τέτοια, επαρκής, ζήτηση δεν υπάρχει), β) από τη διατήρηση της ζήτησης εφεξής σε υψηλά επίπεδα για μεγάλα διαστήματα χρόνου (πράγμα εξαιρετικά δύσκολο όταν έχεις τόσους ανταγωνιστές στη Μεσόγειο που πωλούν φθηνότερα πακέτα), γ) από τη διατήρηση της υψηλής τιμής πώλησης ανά μονάδα προσφερόμενου προϊόντος (εξαιρετικά αμφίβολο αν αναλογιστεί κανείς ότι η τιμή θα πάρει πιθανότατα την κατιούσα λόγω της κατακόρυφης αύξησης του αριθμού των γηπέδων γκολφ σε Τουρκία και Παρευξείνιες χώρες), δ) από την ευελιξία και τη δυνατότητα διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος όταν χρειαστεί, κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο, αφού η τουριστική προσφορά και ιδιαίτερα εκείνη που υποστηρίζεται από κολοσσιαίες επενδύσεις με μεγάλο βαθμό επέμβασης στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, είναι αδρανής και μη αναπροσαρμόσιμη. Τα γήπεδα γκολφ της Ελλάδας θα είναι τα τελευταία που θα ανοίξουν και τα πρώτα που θα κλείσουν. Στην Πορτογαλία και την Ισπανία η χρυσή τετραετία για τα γήπεδα γκολφ ανήκει ήδη στο παρελθόν (1998 – 2001), οι γκόλφερς τα τελευταία χρόνια μειώνονται και η οικονομική κρίση στην Ευρώπη δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Κόστος ευκαιρίας από την πραγματοποίηση γηπέδων γκολφ:
Για την κατασκευή γηπέδων γκολφ εκτρέπονται φυσικοί πόροι, χρησιμοποιούνται γεωγραφικοί πόροι (τοπίο, εκτάσεις) και διοχετεύονται εθνικοί ή ευρωπαϊκοί χρηματοδοτικοί πόροι που θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί προς όφελος του κοινωνικού συνόλου σε άλλους τομείς (υγεία, παιδεία, περιβάλλον, κοινωνική πολιτική), οι οποίοι αποτελούν σημαντικούς δείκτες επιπέδου ανάπτυξης (εισήγηση Ε. Μπριασούλη).
Θεσμικό και νομικό πλαίσιο:
Τόσο η εθνική όσο και η ευρωπαϊκή νομοθεσία αποτελούν μια βάση προστασίας από αυθαιρεσίες και ατυχείς επιλογές στο χώρο της τουριστικής πολιτικής (Δασικός Νόμος, Αρχαιολογική Νομοθεσία, Οδηγία 92/43/ ΕU, Οδηγία 2000/60 EU για το Νερό, κ.ά.). Υπάρχουν, όμως, θεσμικά όργανα που παραβλέπονται και νόμοι οι οποίοι αγνοούνται εσκεμμένα όταν συζητούνται και αποφασίζονται οι αναπτυξιακές μας επιλογές.
Θέσεις γηπέδων γκολφ που προγραμματίζονται στην Κρήτη:
Τα γήπεδα γκολφ στην Κρήτη προγραμματίζονται στον Απηγανιά Δήμου Μακρύ Γιαλού, στη Λαγκάδα Δήμου Μακρύ Γιαλού, στα Πιλαλήματα Δήμου Μακρύ Γιαλού, σε εκτάσεις της Μονής Τοπλού (συγκρότημα γηπέδων), στον Όρμο Φανερωμένης Σητείας (συγκρότημα γηπέδων), στο Παλαίκαστρο Σητείας (συγκρότημα γηπέδων), στα Μάταλα Πυργιωτίσσης Ηρακλείου, στο Μαρουλά Δήμου Ρεθύμνου πάνω στον παράνομο ΧΥΤΑ, στη θέση «Νύφης Ποτάμια» στον οικισμό Παλαίλιμνος Ρεθύμνου και στο Ακρωτήρι Χανίων. Υπάρχουν ήδη στην Ελούντα Μεραμπέλλου (9 οπών, έχει επιχειρηθεί επέκταση του) και στη Χερσόνησο Ηρακλείου (18 οπών).
Συμπερασματικά, οι εγκαταστάσεις γηπέδων γκολφ σε μεσογειακά οικοσυστήματα που βρίσκονται σε διαδικασία υποβάθμισης και ερημοποίησης όπως η Κρήτη, κρίνονται ασύμβατες και δημιουργούν μια σειρά προβλημάτων πολλά από τα οποία είναι μη αναστρέψιμα. Καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις είτε εύφορης γης, είτε περιοχών αρχαιολογικής σημασίας, είτε σημαντικών δασικών και φρυγανικών οικοσυστημάτων. Σπαταλούν τους λιγοστούς και πολύτιμους πόρους υδάτων και εδάφους, αλλοιώνουν την φυσιογνωμία του τοπίου, απειλούν την βιοποικιλότητα και επιβαρύνουν το περιβάλλον με πολλούς τρόπους. Ταυτόχρονα αποτελούν επενδύσεις υψηλού ρίσκου με αμφίβολη οικονομική επιτυχία και με ημερομηνία λήξης.
Το μέτωπο απέναντι στα γήπεδα γκολφ, σε περιοχές όπως η Κρήτη, δεν πρέπει να έχει μόνο περιβαλλοντικές αφετηρίες αλλά και κοινωνικές. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η εγκατάσταση γηπέδων γκολφ δεν υπερβαίνει μόνο τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων, αλλά μας υποβαθμίζει πολιτιστικά, εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες, και δημιουργεί εκτός από τις οικολογικές και οικονομικές κρίσεις και άδηλες ανθρωπιστικές κρίσεις.
Η γραμματεία τουΠαγκρήτιου Δικτύου Οικολογικών Οργανώσεωνfax: 2810 284520, e-mail: diktyo@ecocrete.gr, web site: www.ecocrete.gr