Άρης Βελουχιώτης (Λαμία, 27 Αυγούστου 1905 – Μεσούντα Αχελώου, 16 Ιουνίου 1945) «Κάπου στη Ρούμελη λένε πως ζεις ακόμα..»

Επιμέλεια Χαρά Παρμενοπούλου

Εισαγωγή

Πέρασαν 67 χρόνια από την 16^η Ιουνίου 1945, ημέρα που ο Πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Αρης Βελουχιώτης κυνηγημένος από εχθρούς και αποκηρυγμένος από το κόμμα του έβαλε τέρμα στη ζωή του στο φαράγγι της Μεσούντας.   Πολλά έχουν γραφτεί για τα γεγονότα και τις αιτίες που οδήγησαν από το θρίαμβο  στην ήττα το εαμικό κίνημα και τον Πρώτο καπετάνιο του ΕΛΑΣ στον τραγικό του θάνατο. Όμως τα μεγάλα «γιατί» των αντιστασιακών για τις ευθύνες  της ηγεσίες που οδήγησε με τη στάση της στον τραγικό τέλος τον Πρώτο Καπετάνιο  και άφησε τους ίδιους βορά στα χέρια της αντίδρασης  παραμένουν   αναπάντητα…

  Σήμερα, σε μια κρίσιμη στιγμή για τη χώρα μας, που  το σάπιο παρελθόν της δικομματικής εξουσίας πεθαίνει αφήνοντας  την κοινωνία ισοπεδωμένη και το καινούργιο  προσπαθεί να ανοίξει δρόμο στην ελπίδα, η γνώση και η κριτική αποτίμηση της ιστορική αλήθειας   έχει τη δική της αξία.  Ιδιαίτερα για όσους εμπνέονται από τις ιδέες και τις αξίες της Αριστεράς και αγωνίζονται «να αλλάξουν τα πράγματα». Γιατί όπως τονίζει ο Άγγελος Ελεφάντης, «η ιστορία της Αριστεράς, είναι γεμάτη θυσίες και αγωνιστικά παραδείγματα αλλά   και λάθη και παραλείψεις.  Οι σημερινοί αριστεροί καλούμαστε να κουβαλήσουμε στους ώμους όλο το ασήκωτο βάρος  και να  το κατανοήσουμε».

Σ’ αυτή την προσπάθεια  «αυτογνωσίας» και υπεράσπισης της ιστορικής αλήθειας απέναντι στις προσπάθειες να υποτιμηθεί η πρωταγωνιστική συμβολή του Άρη Βελουχιώτη στην Εθνική Αντίσταση φιλοδοξεί να συμβάλει   και η παρούσα μελέτη.

Τιμή και δόξα  στον Πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ  και στους   ανυπότακτους καπετάνιους!

Η Αγλλοελληνική αντιδραση αντεπιτίθεται στο εαμικό κίνημα

Τόσο ο Τσώρτσιλ όσο και τα αστικά κόμματα και η μοναρχία  γνώριζαν ότι αν  στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση  διεξάγονταν ελεύθερες εκλογές η εαμική παράταξη θα κέρδιζε θριαμβευτικά.  Τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών  προέβλεπε τόσο η Διακήρυξη για την απελευθερωμένη Ευρώπη που επισφράγιζε τη συμφωνία της Γιάλτας όσο και η Διακήρυξη του ΕΑΜ.  Η εκλεγμένη Κυβέρνηση του Βουνού ήταν στη συνείδηση του λαού η μόνη νόμιμη κυβέρνηση της ελεύθερης Ελλάδας και όχι οι φιλοβρετανικές Κυβερνήσεις των αστικών κόμματων στο Κάιρο. Η  αγγλοελληνική συμμαχία  πολέμησε με κάθε μέσο  την  προοπτική μιας  διαφορετικής μεταπολεμικής Ελλάδας. Γι αυτό όταν η ήττα του Άξονα είχε εξασφαλιστεί, το κρίσιμο ζήτημα γι αυτούς ήταν ο αφοπλισμός των ανταρτών του ΕΛΑΣ και η συντριβή του εαμικού κινήματος με βίαιο τρόπο.

Όπως η ιστορία αμείλικτα απέδειξε,  οι μόνοι που δεν μπόρεσαν να  καταλάβουν τις προθέσεις των Άγγλων ήταν οι ίδιοι οι ηγέτες του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Η εαμική παράταξη σε όλη τη διάρκεια του  Αντιστασιακού Αγώνα κινήθηκε  στα πλαίσια της στρατηγικής του αντιφασιστικού μετώπου και της πολιτικής της εθνικής ενότητας*(1). Αυτό φαίνεται καθαρά  στις διακηρύξεις, στη ευρεία σύνθεση των διοικήσεων του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ αλλά και στη συνεργασία του ΕΑΜ με του συμμάχους απέναντι στον κοινό εχθρό παρά τις συνεχείς μηχανορραφίες των Άγγλων. Για μετά την απελευθέρωση η ηγεσία του ΚΚΕ υπολόγιζε στη δυνατότητα μιας δημοκρατικά εκλεγμένης  κυβέρνησης στην οποία το κόμμα θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο, χάρη στην ισχύ και το κύρος που είχε αποκτήσει το ΕΑΜ  και θα μπορούσε να θέσει με ασφάλεια  την τύχη της μοναρχίας σε δημοψήφισμα. Σε καμιά περίπτωση το εαμικό μέτωπο  δεν σκόπευε να καταλάβει  την εξουσία με τα όπλα παρόλο που διέθετε στρατιωτική υπεροχή και ο ΕΛΑΣ και είχε υπό τον έλεγχο του  όλες τις απελευθερωμένες περιοχές.

 Γρήγορα,  η  εμμονή στην  στρατηγική της εθνικής ενότητας μαζί με την ανικανότητα της ηγεσίας Σιάντου- Ιωαννίδη οδήγησαν την εαμική παράταξη σε απαράδεκτες πολιτικές  υποχωρήσεις με τη συνθήκη του Λιβάνου (22 Μάη 44) αρχικά και της Καζέρτας στη συνέχεια και  στο σχηματισμό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Κι ενώ το εαμικό κίνημα αναπτύσσονταν και ο ΕΛΑΣ απελευθέρωνε συνεχώς πόλεις και χωριά εγκαθιδρύοντας τη λαϊκή εξουσία, η γραφειοκρατική ηγεσία εγκλωβισμένη στην κυβέρνηση της εθνικής ενότητας, αποκομμένη και καχύποπτη απέναντι στους καπεταναίους χάνει συνεχώς την επαναστατικότητα της. «Το χάσμα ανάμεσα στην ηγεσία και το  λαϊκό κίνημα συνεχώς θα ανοίγει μέχρι να εκτροχιασθεί, να καταλήξει στον οπορτουνισμό και να κάνει  παραχωρήσεις αρχών ακολουθώντας το δρόμο της μικρότερης αντίστασης, που ήταν ο δρόμος του αστικού κατεστημένου και της υποτέλειας στους Άγγλους» (Χατζής, 1982:393).

Οι ηγεσίες του ΚΚΕ και του ΕΑΜ παρέμειναν πιστές μέχρι τέλους   στην άποψη για δημοκρατική πολιτική μετάβαση της χώρας,  ακόμα και όταν  ο αντίπαλος έδειχνε καθαρά τις επιδιώξεις του για βίαιη συντριβή  του Εαμικού κινήματος, και οι νέες συνθήκες απαιτούσαν  να αναπροσαρμοσθεί  η ακολουθούμενη στρατηγική.  Οι συνεχείς υποχωρήσεις, «οι απαράδεκτοι συμβιβασμοί και  οι παλινωδίες της  δίνουν χρόνο στην αντίδραση να προετοιμαστεί και τελικά γλιστρά στην παγίδα των Άγγλων δίνοντας  τη μάχη όπως και όταν αυτοί θέλησαν»(Λαγδάς,478). Μετά την ήττα του Δεκέμβρη  υπογράφει τη συνθήκη της Βάρκιζας με την οποία υποτάσσεται πλήρως στους Άγγλους που σέρνουν πίσω τους και επιβάλουν το αμαρτωλό αστικό καθεστώς.

Η Συνέλευση των καπεταναίων στη Λαμία

«Αν ζήσει κανένας σας να θυμάται τα λόγια αυτά. Οι Εγγλέζοι θα σας σφάξουν όλους σαν αρνιά, εγώ στα χέρια τους δε θα πέσω, γιατί τα βουνά με ξέρουν. Με την πέτρα προσκέφαλο, την ψείρα συντροφιά, την κάπα σκέπασμα δε θα με ιδούνε ζωντανό στα χέρια τους. Αυτό θέλω να το θυμάστε αν κανένας σας ζήσει.»

Ο Άρης Βελουχιώτης που με την πολιτική του οξυδέρκεια είχε προβλέψει  τα υποχθόνια σχέδια της Βρετανικής πολιτικής για  τη χώρα μας, προσπάθησε απεγνωσμένα το κρίσιμο διάστημα πριν την υπογραφή της Βάρκιζας να προειδοποιήσει την ηγεσία. Μια τέτοια  προσπάθεια να παρθούν κάποια μέτρα μπροστά στην αναμενόμενο χτύπημα της αγγλοελληνικής αντιδραστικής συμμαχίας ήταν η επιστολή του προς το Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ (2)*  το Σεπτέμβρη του 1943. Η φράση που περιείχε η  επιστολή «πως χειρότεροι από τους Άγγλους – μη βαυκαλιζόμεθα -δεν είναι ούτε οι ίδιοι οι Γερμανοί….» έγινε η αφορμή  να επικριθεί ο Άρης  παρόλο που ο ίδιος πολλές φορές είχε τονίσει τη σημασία του κοινού αγώνα και τη συμβολή των συμμάχων σε αυτόν.

Στη συνέχεια στις 17 Νοεμβρίου 44 λίγο πριν από τις μάχες του Δεκέμβρη, ο Αρης Βελουχιώτης πήρε τη πρωτοβουλία να συγκαλέσει Συνέλευση  των καπετάνιων στην Λαμία με σκοπό την λήψη μέτρων  για την προοπτική μιας ενδεχόμενης σύγκρουσης με τους Άγγλους.  Για τον ΕΛΑΣ είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία να δρέψει τους καρπούς της νίκης του, υπερασπίζοντας τις κατακτήσεις του αγωνιζόμενου λαού.

Απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας οι καπετάνιοι απαντούν στην πρόσκληση του Άρη  και μαζεύονται στη Λαμία. Ο Μάρκος, ο Κικίτσας, ο Νικηφόρος, ο Υψηλάντης, ο Λασάνης, ο Ορέστης, ο Καλίνος, ο Τρωγιάνος, ο Καρράς, ο Μπλάνας, ο Μωριάς… Δεν υπάρχει όργανο των καπετάνιων, δεν υπάρχει αναγνωρισμένη εξουσία των αρχηγών του αντάρτικου από το καταστατικό του Κόμματος αλλά αντιπροσωπεύουν μια σημαντική εξουσία. Ο Άρης ξέρει πως οι περισσότεροι αγωνιούν όσο και ο ίδιος αλλά μέχρι που θα μπορούσε να φτάσει στο να τους πείσει να κάνουν το αποφασιστικό βήμα να πάνε κόντρα στο Κόμμα; Ο Μάρκος, ο  υπεύθυνος της εισόδου του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη αυτός που ανοιχτά ανέτρεψε τους όρους της συμφωνίας της Βάρκιζας κάνει πίσω.

- Σύντροφε δεν υπάρχει οργάνωση των καπετάνιων. Δεν καταλαβαίνω τη σημασία αυτής της συγκέντρωσης.  Ο Άρης μπλοκάρεται. Είναι μόνος. Δεν μπορεί να τολμήσει για όλους και σταματά τη συνεδρίαση.

Την επόμενη έρχεται ο Σαράφης σε βοήθεια του Άρη και εκθέτει τις ανησυχίες του. Προτείνει τη δημιουργία ενός σχεδίου για την περίπτωση που η σύγκρουση με τους Άγγλους θα γινόταν αναπόφευκτη. Όμως όλα έχουν τελειώσει, όλα έχουν παγώσει μέσα στην αστυνομική ίντριγκα, ο διάλογος λιμνάζει κι ο καθένας γυρνά στη μονάδα του. (Eudes, D.,1970: 238).

Οι προσπάθειες του Πρώτου Καπετάνιου του ΕΛΑΣ να επεξεργαστεί ένα συλλογικό σχέδιο μπροστά στην επερχόμενη σύγκρουση  που μέρα με τη μέρα γινόταν πιο ορατή  δεν είχαν συνέχεια. Για πολλούς μελετητές η τοποθέτησή του Αρύ στη σύσκεψη αποτέλεσε το σημείο της αντίστροφης μέτρησης για το τελικό αποτέλεσμα των όσων διαδραματίστηκαν στη συνέχεια.

Η συμφωνία της Βάρκιζας

Μετά την ήττα του Δεκέμβρη η πλειοψηφία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ αποφάσισε  ότι δεν ήταν σωστό  ούτε ρεαλιστικά δυνατό να συνεχιστεί η ένοπλη αντίσταση. Έπρεπε επομένως να επιδιωχτεί οπωσδήποτε η υπογραφή συμφωνίας. Το  Φεβρουάριο  αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις για συμφωνία μεταξύ του ΕΑΜ και της αντίστοιχης «εθνικής» αντιπροσωπείας, υπό την εποπτεία των Βρετανών. Έπειτα από διαβουλεύσεις δέκα ημερών στις 12 Φεβρουαρίου του 1945 υπογράφεται η  «Συμφωνία της Βάρκιζας» (3)*. Μεταξύ των ταπεινωτικών  όρων που προέβλεπε ήταν η παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ χωρίς όμως τη χορήγηση γενικής αμνηστίας μια  παράλειψη που δε διασφάλιζαν τους χιλιάδες αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Ενώ δηλαδή με την Συμφωνία της Βάρκιζας παραχωρούνταν αμνηστία στους αντάρτες του ΕΛΑΣ, δεν  ίσχυε όμως το ίδιο και για την περίοδο των Δεκεμβριανών_. Οι εγγενείς αδυναμίες, και τα νομικά κενά που εμπεριείχε η συμφωνία της Βάρκιζας,  σε συνδυασμό με τη λευκή τρομοκρατία που ακολούθησε σε βάρος των αγωνιστών της Αντίστασης από τη μεριά  παρακρατικών ομάδων, θα αποβούν μοιραία για τις μετέπειτα εξελίξεις. 

 «Η συμφωνία της Βάρκιζας»  που υπέγραψε η ηγεσία επισφράγισε την ήττα του εαμικού κινήματος. Οι καπεταναίοι με βαριά καρδιά και δάκρυα στα μάτια  παρέδωσαν τα όπλα. Απαράδεκτος  συμβιβασμός; Προδοσία; Είναι γενικά παραδεκτό, ότι τα γεγονότα που  οδήγησαν μοιραία στην συμφωνία της Βάρκιζας ξεκίνησαν πολύ πριν στη Διάσκεψη του  Λιβάνου το Μάιο του 1944 . Εκεί οι εκπρόσωποι της  εαμικής ηγεσίας (Ρούσος, εκπρόσωπος του ΚΚΕ, Σβώλος, Αγγελόπουλος και Ασκούτσης εκπρόσωποι της ΠΕΕΑ, Πορφυρογέννης εκπρόσωπος του ΕΑΜ και Σαράφης εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ) επί συνόλου 24 συνέδρων που έπρεπε να αποφασίσουν για το μέλλον της Ελλάδας, υπέκυψαν στους πολιτικούς εκβιασμούς και  τα διπλωματικά  παιχνίδια του Γεωργίου Παπανδρέου. Εγκλωβίστηκαν στη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας  παραδίδοντας ουσιαστικά την εξουσία  στους Άγγλους και τα αστικά κόμματα.

Στη Βάρκιζα το ΚΚΕ παραδίδει τα όπλα χωρίς να ηττηθεί.  Δε χωράει αμφιβολία πως επρόκειτο για έναν απαράδεκτο συμβιβασμό, που ούτε ο συσχετισμός δυνάμεων την επέβαλε αλλά ούτε και η έκβαση της ένοπλης σύγκρουσης το Δεκέμβρη, δεδομένου ότι ο κύριος όγκος των δυνάμεων του ΕΛΑΣ ήταν ανέπαφος κι ετοιμοπόλεμος κάτι που γνώριζαν πολύ καλά οι Εγγλέζοι.

Μπορεί  η εμμονή   στην πολιτική της εθνικής ενότητας και της δημοκρατικής πολιτικής μετάβασης της χώρας,  να δικαιολογήσουν τις απαράδεκτες υποχωρήσεις της εαμικής παράταξης  στις αξιώσεις των Άγγλων και των αστικών κομμάτων;

Πολλοί μελετητές τονίζουν την ανικανότητα, την έλλειψη πολιτικής διορατικότητας της ηγεσίας και εσωκομματικής δημοκρατίας  μλέσα στο κόμμα σαν κρίσιμα στοιχεία  για την αποκοπή της γραφειοκρατικής ηγεσίας από το επαναστατικό λαϊκό κίνημα που μέσα από την πάλη ενάντια στον κατακτητή αναπτύσσονταν σε πόλεις και χωριά.

Άλλοι επικεντρώνουν την κριτική τους  στην ακολουθούμενη   τακτική των σταδίων που επέβαλε στα κομμουνιστικά κόμματα να περάσουν πρώτα από το στάδιο της «καπιταλιστικής ολοκλήρωσης» και να μην κάνουν το άλμα της σοσιαλιστικής επανάστασης όταν οι υποκειμενικές συνθήκες δεν ήταν ώριμες.    Γι αυτό η κομματική ηγεσία ρίχνει ιδιαίτερο βάρος στην πολιτική πάλη οργανώνοντας μεγάλες κινητοποιήσεις και απεργίες της εργατικής τάξης στα αστικά κέντρα  ενώ διατηρεί σε τη διάρκεια του  εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα  δυσπιστία απέναντι στις  αντάρτικες ομάδες και τους καπεταναίους  που στην πλειοψηφία τους προέρχονται από την αγροτιά και όχι  την εργατική τάξη.. Η πραγματοποίηση του άμεσου πολιτικού σκοπού περνάει ανάμεσα σε μια σειρά αδιάκοπα και αλληλοδιάδοχα κύματα λαϊκών και απεργιακών πολιτικών αγώνων.

Άλλοι μελετητές  προβάλλουν σαν δικαιολογία  τις  περίπλοκες εσωτερικές και διεθνείς συνθήκες που  δεν ευνοούσαν το εαμικό κίνημα οι οποίες είχαν διαμορφωθεί ιδιαίτερα μετά τη συμφωνία της Γιάλτας. Στις δύσκολες αυτές  συνθήκες  η ηγεσία του  ΚΚΕ    που λειτουργούσε κάτω από την επιρροή της πολιτικής της ΕΣΣΔ περίμενε μέχρι τελευταία στιγμή την παρέμβαση του Στάλιν  υπέρ του ΕΑΜ και των Ελλήνων κομμουνιστών. Η παρέμβαση αυτή όμως δεν ήρθε ποτέ   μια και «η ΕΣΣΔ πλήρως απασχολημένη με τις τελευταίες προσπάθειες για τη συντριβή των χιτλερικών μέσα στη Γερμανία, τη σταθεροποίηση των θέσεων της στην Ανατολική  και Κεντρική Ευρώπη, ελάχιστα μπορούσε να ενδιαφερθεί για την κατάσταση της Ελλάδας που από τον Οκτώβριο του 44 είχε δεχτεί να έχει τον πρώτο λόγο η Αγγλία (Φαράκος,1997:111). Πολλοί επικαλούνται την  επιστολή Δημητρώφ*(4) για να στηρίξουν τον ισχυρισμό ότι ο συμβιβασμός της Βάρκιζας  ήταν αποτέλεσμα παραίνεσης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και ιδιαίτερα του ΚΚΣΕ.

Σήμερα από πολλές πλευρές τονίζεται ότι το κρίσιμο διάστημα από την αποχώρηση των Γερμανών μέχρι την έλευση των Άγγλων το    ΕΑΜ  ακόμα και χωρίς τη στήριξη της ΕΣΣΔ με τη δύναμη  του  ΕΛΑΣ και έχοντας δίπλα του την πλειοψηφία του  ελληνικού λαού   είχε τη δυνατότητα να ολοκληρώσει τη νίκη του με την άμεση εγκαθίδρυση μιας πανδημοκρατικής κυβέρνησης ώστε  τα πράγματα θα έπαιρναν άλλη μορφή, και από εσωτερική και από διεθνή άποψη.  Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνεται η δυνατότητα για έναν έστω πιο  έντιμο συμβιβασμό από την συνθήκη της Βάρκιζας. Ο Γρηγόρης Φαράκος τονίζει χαρακτηριστικά: «Μέσα στη ρευστή κατάσταση της μεταπολεμικής Ευρώπης υπήρχε η δυνατότητα  για έναν περισσότερο έντιμο συμβιβασμό από την συνθήκη της Βάρκιζας στην οποία σύρθηκε η ηγεσία του εαμικού κινήματος ακόμα και  για μια διαφορετική πορεία όπως αυτή που ακολούθησε ο Τίτο στη Γιουγκοσλαβία». Όπως αναφέρει ο Γ. Χουλιάρας, «ο ΕΛΑΣ έχασε μια μάχη, τη σκληρή και άνιση  μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη του 44, διατηρούσε όμως ακμαίες τις δυνάμεις του σ’ όλη την Ελλάδα. Αν ο ΕΛΑΣ δεν παρέδωνε τα όπλα και συνέχιζε τον πόλεμο, μπορούσε να επιβάλει στους Άγγλους έναν άλλο καλύτερο και ισότιμο συμβιβασμό απ’ ό,τι στη Βάρκιζα» (Χουλιάρας, 206:505).

Μετά το θάνατο του Αρη και μέχρι την 7η Ολομέλεια της ΚΕ (1950) το ΚΚΕ δεν είχε τοποθετηθεί εναντίον της Συμφωνίας της Βάρκιζας και την αποκαλούσε «αναγκαίο ελιγμό». Στη διαπίστωση ότι η Βάρκιζα ήταν λάθος   κατέληξε  αργότερα και  το ίδιο το ΚΚΕ με  αποφάσεις των οργάνων του(5*). Ο Αρης Βελουχιώτης αποκαταστάθηκε πολιτικά αλλά όχι κομματικά από το ΚΚΕ με απόφαση της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του κόμματο* (7) στις 16 Ιουνίου 2011!

Ο Άρης Βελουχιώτης  καταγγέλλει τη συμφωνία της Βάρκιζας- Το τραγικό τέλος

Ο Άρης Βελουχιώτης  κατήγγειλε την ηγεσία για την ταπεινωτική συμφωνία της Βάρκιζας και τον Γραμματέα του ΚΚΕ Γ. Σιάντο για προδοσία. Από το Γαρδίκι ξεκίνησε  μαζί με μια ομάδα πιστών συντρόφων του να δημιουργήσει καινούργιο αντάρτικο,  ενάντια στην  νέα αγγλική κατοχή στην Ελλάδα. Η άφιξη του Ζαχαριάδη που όλο αυτό τον καιρό κρατούνταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία έδωσε για μια στιγμή την  ελπίδα στους αγωνιστές και τον Άρη ότι δεν έχουν όλα χαθεί.  Γρήγορα διαψεύστηκαν. Η Βάρκιζα έγινε προσπάθεια από την νέα ηγεσία να εμφανιστεί σαν νίκη του κινήματος.   Ο Άρης Βελουχιώτης,  αποκηρύχτηκε και η  στάση του χαρακτηρίστηκε  ‘ύποπτη και τυχοδιωκτική’. Στις 16 Ιουνίου 1945 σε ηλικία 40 ετών ο Άρης Βελουχιώτης  κυνηγημένος και περικυκλωμένος από ομαδες της εθνοφυλακής βάζει τέρμα στη ζωή του στο φαράγγι του Φάγγου της Μεσούντας, (χωριό της Άρτας). Στο θάνατο τον ακολουθεί ο πιστός σύντροφος καπετάν Τζαβέλας, αγκαλιάζοντας το άψυχο σώμα του Άρη και απασφαλίζοντας μια χειροβομβίδα. Ένας συρφετός από ταγματασφαλίτες, φασίστες κι ΕΔΕΣίτες  χίμηξαν, κόψαν το κεφάλι του Άρη και του Τζαβέλα.  Μόνο νεκρούς τόλμησαν να  πλησιάσουν τους ανυπότακτους καπεταναίους. Μετά μετέφεραν τα δυο κομμένα κεφάλια στα Τρίκαλα,  τα κρέμασαν σε φανοστάτη στην πλατεία και γύρω τους   έστησαν γλέντι με νταούλια και κλαρίνα. Η απόφαση της διαγραφής του Θανάση Κλάρα ή «Μιζέρια» όπως τον αποκαλούσαν δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη» στις 16 Ιούνη 194 , ημέρα του θανάτου του Άρη(6)*.

Η τότε ηγεσία του ΚΚΕ έχει αναμφισβήτητα σημαντικές ευθύνες για τον τραγικό χαμό  του Πρώτου Καπετάνιου του ΕΛΑΣ. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γρηγόρης Φαράκος,  η διαφωνία του Άρη δεν έπρεπε να αντιμετωπισθεί τυπικά, ως μια παραβίαση της κομματικής πειθαρχίας. Ο Άρης, ήταν μορφή εκείνου του ανελέητου Αγώνα. Με τους πολλούς δεν μετριέται (Φαράκος, 1997:124). «Η καταδίκη της ηγεσίας του ΚΚΕ για τη συμπεριφορά της απέναντι στον Άρη δεν γίνεται μόνο γιατί τότε εν θερμό δεν κατάφερε να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων αλλά και γιατί όλα τα κατοπινά χρόνια τήρησε στάση ένοχης σιωπής και εκδίκησης απέναντί του, προσπάθησε να μειώσει το έργο και τη συμβολή του, να  αμαυρώσει τη μνήμη του (Φαράκος,119).  Ο αγωνιστής Νίκος Πλουμπίδης  λίγους μήνες πριν εκτελεστεί,  με επιστολή του μέσα από τη φυλακή είχε το θάρρος να μιλήσει καθαρά για τη συμβολή του Άρη. Εκφράζει τη διαφωνία του για τον τρόπο που χτυπήθηκε από το κόμμα και ζητά την αποκατάσταση της μνήμης του (Φαράκος,1997:12).

Η ήττα του εαμικού κινήματος και τα όσα τραγικά ακολούθησαν για τα οποία σοβαρή ευθύνη είχε η ηγεσία με τις λαθεμένες αποφάσεις  της δικαίωσαν τον Άρη. Ο Άρης αποκηρύχτηκε από την ηγεσία αλλά αγαπήθηκε από το λαό και με το τραγικό του τέλος έγινε θρύλος.  Μέχρι σήμερα ο Αρης Βελουχιώτης παραμένει ένα διαχρονικό σύμβολο αντίστασης  που εμπνέει και καθοδηγεί  απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης. Ίσως με τον καλύτερο τρόπο περιέγραψε την προσωπικότητα του Άρη ο Πατέρας  Δημάκος Γερμανός (Καπεταν Ανυπόμονος): «Δεν ήταν τυχαίος ο Άρης. Αν τον άκουγαν, θα είμαστε αλλιώτικα τώρα. Ήταν ο ΕΝΑΣ, που ήξερε να αξιοποιεί την προσφορά των πολλών. Οι πολλοί υπάρχουν παντού και πάντοτε.  Και σήμερα ο ένας λείπει».

 Χαρά Παρμενοπούλου
Βιβλιογραφία
- Γερμανός, Κ. Δημάκος, Αρχιμανδρίτης, 2004, Στο βουνό με το Σταυρό, κοντά στον ΄Αρη, Τρίκαλα- Αθήνα, Πρότυπες Θεσσαλικές εκδόσεις.
-Λαγδάς,  Πάνος, Άρης Βελουχιώτης, ο Πρώτος του Αγώνα, εκδ. Σφαέλος Ν., Αθήνα
- Eudes, Dominiqoue,1970, Μετ. Παπακυριάκης Γ., Οι Καπετάνιοι, Εξάντας, Αθήνα
- Φαράκος, Γρηγόρης, 1997, ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ-Το χαμένο Αρχείο- Άγνωστα Κείμενα. Αθήνα, Β΄ έκδοση «Ελληνικά Γράμματα».
- Χατζηπαναγιώτου, Γιάννης (καπετάν Θωμάς), Η πολιτική διαθήκη του Άρη Βελουχιώτη, Δωρικός, Αθήνα 1975
- Χατζής, Θανάσης, 1982, Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε (εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας 41-45), β έκδοση, Εξάντας, Αθήνα
-Χουλιάρας Γιώργος- Περικλής,2006, «Ο δρόμος είναι άσωτος…», Λαμία, Οιωνός
Παράρτημα
*(1)Η τακτική του αντιφασιστικού και αντιπολεμικού μετώπου υιοθετήθηκε από το ΚΚΕ στο 6ο Συνέδριο του (1935)  μπροστά στο κίνδυνο από την άνοδο του φασισμού   (Ζωίδης Γ κ.α.,1979:26).  Η ΚΕ του ΚΚΕ  που διαμορφώθηκε ύστερα από τις συλλήψεις πολλών στελεχών του κόμματος του 1938-39  από τη μεταξική δικτατορία κινήθηκε σε διαφορετική κατεύθυνση από την παλιά ΚΕ θεωρώντας τον πόλεμο ενδοϊμπεριαλιστικό.  Στα πλαίσια αυτά συνέδεε άμεσα το πρόβλημα της Αντίστασης με την ανάγκη ανατροπής της φασιστικής κυβέρνησης Μεταξά και την αποδέσμευση της χώρας από την Αγγλία καλώντας σε ετοιμότητα μόνο για υπεράσπιση της ΕΣΣΔ.  Στην πολιτική αυτή αντίληψη συνέβαλε και η υπογραφή του Γερμανο-Σοβιετικού συμφώνου μη επίθεσης το καλοκαίρι του 1939. Η θέση της ΚΔ αλλάζει ξανά στα τέλη του ’40 όταν αρχίζουν να διαφαίνονται τα σχέδια του Χίτλερ για στροφή του πολέμου προς Ανατολάς.  Η είσοδος της ΕΣΣΔ στον πόλεμο τον Ιούνιο του ’41 στο πλευρό των συμμαχικών δυνάμεων  μετά την  επίθεση της  χιτλερικής Γερμανίας στη χώρα των Σοβιέτ έδωσε σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη του αντιφασιστικού απελευθερωτικού μετώπου του ελληνικού λαού. Το γεγονός αυτό άλλαξε μεμιάς το χαρακτήρα του πολέμου   για τους κομμουνιστές όλου του κόσμου  και από ενδο-ιμπεριαλιστικός  γίνεται αντιφασιστικός. Ο ίδιος ο Στάλιν χαρακτήρισε τον πόλεμο ‘πατριωτικό’ και  μπροστά στο θανάσιμο κίνδυνο που αντιμετώπιζαν αποδέχτηκε με χαρά την πρόταση του Τσώρτσιλ για συμμαχία της ΕΣΣΔ με την ιμπεριαλιστική Βρετανία προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον κοινό εχθρό.
Η 6^η ολομέλεια του ΚΚΕ που συγκλήθηκε τον Ιούλη 1941 έδωσε βάρος στην ανασυγκρότηση του κόμματος  και υιοθέτησε την γραμμή της εθνικής ενότητας καλώντας  όλα τα κόμματα και οργανώσεις του ελληνικού λαού σε ένα εθνικό μέτωπο απελευθέρωσης από τον ξενικό φασιστικό ζυγό. Η στρατηγική αυτή   επιβεβαιώθηκε λίγο αργότερα στην 7^η ολομέλεια από την ανασυγκροτημένη ΚΕ  του ΚΚΕ στην οποία συμμετείχαν πολλά στελέχη τα οποία είχαν εν τω μεταξύ δραπετεύσει από τις φυλακές
(2)*Στην επιστολή του ο Άρης  τόνιζε   «πως χειρότεροι από τους Άγγλους – μη βαυκαλιζόμεθα -δεν είναι ούτε οι ίδιοι οι Γερμανοί. Θα επιβάλουν ένα φασιστικό καθεστώς με άλλο όνομα αν επικρατήσουν αυτοί. Αιτία της διασπάσεως του κινήματος στην Ελλάδα είναι αυτοί. Ούτε το συμφωνητικό θα υπέγραφαν… αν η στάση μας δεν ήταν σθεναρά( Υπογράφηκε στις 5 Ιουλίου 1943 ανάμεσα στους εκπροσώπους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του Εντυ, αρχηγού της ΒΣΑ… Επιβάλλεται δική μας αντίδραση σοβαρή. Δηλαδή: Σύγκλιση σύσκεψης από ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ, υπογραφή και ευρεία δημοσιότης, δηλώσεις ότι οι ένοπλες εθνικές δυνάμεις εν ουδεμία περιπτώσει να δεχτούν επάνοδο Βασιλιά-Κυβέρνησης  προ δημοψηφίσματος και ότι θα αντιταχτούν και βιαίως εναντίον πάσης τοιαύτης τυχόν απόπειρας. Έντονη απαίτηση συνεχίσεως των ρίψεων. Αφοπλισμός των Ιταλών άμεσος έστω κι αν ‘ στεναχωρηθούν’ οι Άγγλοι. Διάλυση άμεση , έστω και αιματηρή των οργανώσεων ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ αν αρνηθούν να υπογράψουν την ανωτέρω προαναφερομένη δήλωση. Δεν γράφω για να παραστήσω τον έξυπνο, αλλά από πόνο και μόνο. Χίλια καλά να έχουμε κάνει, αν χάσουμε τώρα το παιγνίδι θα μας μουντζώσουν όλοι…. Εγώ βέβαια ήμουν, είμαι και θα είμαι ο πιστότερος στρατιώτης και θα δουλέψω σκυλίσια και παλικαρίσια για οποιαδήποτε γραμμή και αν χαράξετε. Νομίζω όμως, ότι είχα ιερά υποχρέωση να πω το τι νοιώθω στις στιγμές τούτες έστω και για την ιστορία» ( Φαράκος,271-273). 
(3)* Οι διαπραγματεύσεις έγιναν στο εξοχικό του πολιτικού Παναγιώτη Κανελλόπουλου στη Βάρκιζα.  Ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας εκπροσωπείται από τον υπουργό Εξωτερικών Ιωάννη Σοφιανόπουλο, τον υπουργό Εσωτερικών Περικλή Ράλλη και τον υπουργό Γεωργίας Ιωάννη Μακρόπουλο. Την αντιπροσωπεία του ΕΑΜ αποτελούν οι:  Γεώργιος Σιάντος (γενικός γραμματέας του ΚΚΕ), Δημήτριος Παρτσαλίδης (γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ) και Ηλίας Τσιριμώκος (γενικός γραμματέας της Ε.Λ.Δ).
(4)* Το μήνυμα του Δημητρόφ, εκ μέρους φυσικά του Στάλιν, έφτανε στην εδώ ηγεσία στις 19 του Δεκέμβρη 1944 και έλεγε: «Νομίζω ότι με τη σημερινή διεθνή κατάσταση, η ένοπλη ενίσχυση προς τους έλληνες συντρόφους απέξω γενικά είναι αδύνατη… Έλληνες και ΕΛΑΣ πρέπει να καθορίσουν τα περαιτέρω βήματά τους ξεκινώντας από αυτήν ακριβώς την κατάσταση, όχι ευνοϊκή για αυτούς. Δεν πρέπει να τραβήξουν το σκοινί… Να περιμένουν ευνοϊκότερη στιγμή για την πραγματοποίηση του δημοκρατικού τους προγράμματος…»
(5)*Τον Φεβρουάριο του 1945 ο Σιάντος ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας του EAM που υπέγραψε τη Συμφωνία της Βάρκιζας και τον Μάιο του ιδίου χρόνου παρέδωσε τα ηνία του κόμματος στον Νίκο Ζαχαριάδη όταν αυτός επέστρεψε στην Ελλάδα. Λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Σιάντου (1947) η καθοδήγηση του ΚΚΕ υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη διακήρυξε πως ο Σιάντος ήταν πράκτορας της Ιντέλλιτζενς Σέρβις, δίχως όμως να φανερώσει στοιχεία που να αποδεικνύουν ξεκάθαρα κάτι τέτοιο. Ωστόσο, το 1957 ένα χρόνο μετά την καθαίρεση του Ζαχαριάδη και την υπέρβαση του λεγόμενου ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος, ειδικό τμήμα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ αποκατέστησε τη μνήμη του Γιώργου Σιάντου.
* Η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ ( Οκτώβρης 1950), εξέτασε όλη την πορεία του ΚΚΕ στη δεκαετία του ’40, ενέκρινε την πολιτική γραμμή που είχε ακολουθηθεί στις γενικές της κατευθύνσεις, καταδίκασε τη Συμφωνία της Βάρκιζας και κατέληξε σε εκτιμήσεις για τις αιτίες της ήττας του ΔΣΕ.
*Η 6η Πλατιά Ολομέλεια του ΚΚΕ ( 11-12 Μάρτη 1956) στο Βουκουρέστι  συγκλήθηκε με πρωτοβουλία της Διεθνούς Επιτροπής των 6 κομ. κομμάτων των σοσιαλιστικών κρατών που φιλοξενούσαν τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες. Η Επιτροπή συγκροτήθηκε στη διάρκεια του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ (14-26 Φλεβάρη 1956). Ως βασικό θέμα της Ολομέλειας ορίστηκε η παρουσίαση του πορίσματός της σε σχέση με εκθέσεις στελεχών του ΚΚΕ που είχαν σταλθεί με καταγγελίες για ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς στη λειτουργία του ΚΚΕ με ευθύνη της καθοδήγησής του και προσωπικά του ΓΓ της ΚΕ, Νίκου Ζαχαριάδη. Πίσω βεβαίως από τη διαπάλη στο Κόμμα, ουσιαστικά υπάρχει ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση που εδράζεται κυρίως στις αποφάσεις του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ και στην προσαρμογή της πολιτικής του ΚΚΕ σ” αυτές. Το ΚΚΕ αποσταλινοποιείται από τα έξω.  Η 6η Ολομέλεια αποφασίζει την καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη από τη θέση του Γενικού Γραμματέα της ΚΕ και από μέλος του ΠΓ. Επίσης, καθαιρεί τον Βασίλη Μπαρτζώτα, ενώ αποκαθιστά στο Κόμμα και στην ΚΕ τον Μ. Παρτσαλίδη, τον Ζήση Ζωγράφο και άλλους, πολλοί από τους οποίους ηγήθηκαν αργότερα της αναθεωρητικής ομάδας μετά τη διάσπαση το 1968. Σε λιγότερο από ένα χρόνο, στις 18 – 24 Φλεβάρη του 1957 συγκαλείται η 7η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, όπου ο Ζαχαριάδης  καθαιρείται  και από μέλος της ΚΕ και διαγράφεται από το Κόμμα. Στην ίδια Ολομέλεια αποκαθίσταται στην ΚΕ ο Μάρκος Βαφειάδης και καταγγέλλει τις συμφωνίες τις συμφωνίες του Λιβάνου και τις Καζέρτας σαν  «αδικαιολόγητες συνθηκολογήσεις»
*Το 8ο Συνέδριο  ΚΚΕ τον Αύγουστο 1961 επικύρωσε παλιότερες αποφάσεις της κομματικών οργάνων – για την απομάκρυνση από τις γραμμές του Κόμματος των παρακάτω πρώην ηγετικών στελεχών: Ν. Ζαχαριάδη, Μάρκου Βαφειάδη, Βασίλη Μπαρτζιώτα, Γιώργη Βοντίτσιο (Γούσια), Μήτσου Βλαντά, Θανάση Χατζή, Βαγγέλη Βασβανά, Θύμιου Μπράτσιο, Νίκου Ρουμελιώτη και Αχιλλέα Μπλάνα. Το Συνέδριο υπογράμμισε τους ηρωικούς και γεμάτους αυτοθυσία αγώνες, που διεξήγαγαν οι κομμουνιστές, σ” όλα αυτά τα χρόνια, επικεφαλής του ελληνικού λαού, για την εθνική ανεξαρτησία, την ειρήνη, τη δημοκρατία, την κοινωνική πρόοδο. Άσκησε δριμεία κριτική, χαρακτηρίζοντας λαθεμένη την πολιτική γραμμής της προηγούμενης καθοδήγησης υπό τον Ν. Ζαχαριάδη, θεωρώντας ότι δημιουργούσε τεράστιες δυσκολίες στη δουλειά του Κόμματος και την ανάπτυξη των δημοκρατικών δυνάμεων και οδήγησε στην ήττα του λαϊκού κινήματος και στην εσωκομματική κρίση.
*(6) «Το ΠΓ ενέκρινε τη δημοσίευση στο «Ριζοσπάστη», της απόφασης της 1ης Ολομέλειας της ΚΕ για τον Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια). Ο Κλάρας, αφού μια φορά πρόδωσε και αποκήρυξε το ΚΚΕ γιατί λύγισε μπροστά στην τρομοκρατία του Μανιαδάκη ξαναζήτησε στον καιρό του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα να ξανα…στρώσει με το αίμα του την προδοσία του εκείνη που αναγνώρισε και καταδίκασε. Το ΚΚΕ τούδωσε τη δυνατότητα αυτή. Σήμερα όμως σε μια δύσκολη και κρίσιμη στιγμή, από δειλία και φόβο, παρά τις υποσχέσεις και τη συμφωνία που στα λόγια έδειξε, απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίδει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του που μονάχα τον εχθρό ευνοεί. Στο ΚΚΕ δεν έχει θέση κανένας οσοδήποτε ψηλά κι αν στέκει και οσοδήποτε μεγάλος κι αν είναι, όταν οι πράξεις του δεν συμβιβάζονται με το κοινό συμφέρον και όταν παραβιάζεται η δημοκρατική εσωκομματική πειθαρχία.». Ριζοσπάστης, (16/06/1945).
*(7)Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη αποφασίζει την επίσημη πολιτική αποκατάσταση του Αρη Βελουχιώτη. Θεωρεί ότι είχε δίκιο ως προς την εκτίμηση που έκανε για τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Παράλληλα η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη σημειώνει ότι η διαφωνία του Αρη με τη Συμφωνία της Βάρκιζας δε δικαιώνει τη στάση του απέναντι στη συλλογική θέση του Κόμματος και την παραβίαση από αυτόν της κομματικής πειθαρχίας, καθώς και την αξιοποίηση από τον Αρη της φήμης και του σεβασμού που είχε κατακτήσει την προηγούμενη περίοδο ως καπετάνιος του ΕΛΑΣ και στέλεχος του ΚΚΕ. Η στάση του αυτή, που αποτέλεσε ρήξη με τη θεμελιώδη αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, δεν καθιστά δυνατή τη μετά θάνατο αποκατάσταση και της κομματικής του ιδιότητας. Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη καταγγέλλει την απόπειρα της αστικής και οπορτουνιστικής προπαγάνδας και ιστοριογραφίας που παίρνουν δήθεν υπό την προστασία τους τον Αρη, για να επιτεθούν στο ΚΚΕ. Στη λαϊκή συνείδηση, ο Αρης Βελουχιώτης είναι ταυτισμένος με την ηρωική πορεία του ΚΚΕ, τον αγώνα για την ανατροπή της ιμπεριαλιστικής βαρβαρότητας. Ο Αρης Βελουχιώτης τάχθηκε υπέρ της ένοπλης πάλης, που την απορρίπτουν όσοι επιχειρούν να τον οικειοποιηθούν. 6 Ιούλη 2011.